Poolse affiches

Tentoonstelling van 8 juli t/m 7 oktober 2012
Wereldberoemd zijn ze geworden; Poolse filmaffiches uit de periode 1950-1970. Zeker in de jaren na de Tweede Wereldoorlog lijkt het alsof de Poolse schilders en grafici het affiche opnieuw hebben uitgevonden. Los van alle publicitaire conventies schiepen ze een volstrekt eigen beeldtaal die de voorbijganger op straat soms als een knal in zijn gezicht kon treffen.
Al sinds het einde van de negentiende eeuw bemoeiden Poolse kunstenaars zich actief met de "kunst van de straat" waarin ze de beeldtaal van nieuwe stromingen zoals Art Nouveau en de Wiener Secession toepasten. In navolging van de Russische avant-gardistische affichisten werden ook aan het begin van de twintigste eeuw expressionistische, kubistische en futuristische kenmerken zichtbaar op de Poolse plakkaten waaraan de bezoekers van de Wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs zich vergaapten.
Wonderbaarlijk genoeg heeft het Poolse affiche zijn rijke naoorlogse ontwikkeling vooral te danken aan het communistische regime dat alle kapitalistische affichage taboe verklaarde. Zo kregen de Poolse kunstenaars de vrije hand om met een geheel eigen idioom uit te pakken. Dit ging vooral op voor affiches die het culturele aanbod presenteerden, zoals filmposters. Naast het landelijke filmaanbod bereikten Franse, Duitse of Engelse films de bioscopen in Polen. Zelfs een Nederlandse film wist zijn weg naar het Poolse witte doek te vinden: Fanfare van Bert Haanstra uit 1958. Voor deze succesvolle komedie die het verhaal vertelt van een ruzie tussen twee fanfareorkesten in een boerendorp, schiep Franciszek Starowieyski (1930-2009) het beeld van een dartelende koe met een koperen tuba als kop, welke nu te zien is in het Affichemuseum.
Geschilderd, getekend, al dan niet gebruikmakend van fotografie, collage of speelse typografie is ieder affiche een eigenzinnige creatie. De Poolse makers van deze grafische hoogstandjes hebben in de affichewereld een bijzondere klank gekregen: Roman Cieslewicz, Jan Lenica, Waldemar Swierzy, Erik Lipinski en Wiktor Gorka en vele anderen. Zij, en met hen de hele Poolse affichecultuur, hebben veel te danken aan Henryk Tomaszewski (1914-2005) die honderden karakteristieke affiches maakte waarvan de bizar getekende typografie en rake beeldsymbolen doen denken aan het werk van zijn grote Nederlandse generatiegenoot Jan Bons (1918). Aan de Academie van Warschau prentte Tomaszewski zijn studenten vol overgave in om ballast te vermijden en in beeldende eenvoud hun kracht te vinden.
Hoe anders zijn deze affiches in vergelijking met hedendaagse film- en theateraffiches waarbij nauwelijks nog aandacht wordt besteed aan (typo-)grafische aspecten? Deze bijzondere tentoonstelling die een nu vrijwel verdwenen Europees cultureel tijdperk in volle glorie doet herleven, is samengesteld uit particuliere verzamelingen, de eigen museumcollectie en de affichecollectie van EYE Film Instituut Nederland.